Prof. Monika Szczepaniak

Projekty

Aktualny projekt:

Szczęście w przestworzach. Fantazje atmosferyczne w literaturze i kulturze nowoczesności/ Happiness in the air. Atmospheric imaginations in modern literature and culture 

(NCN OPUS 18: 2020-2024)

Cel projektu: Przedmiotem badań są fantazje atmosferyczne w nowoczesnej literaturze i kulturze krajów niemieckojęzycznych, zwłaszcza marzenie o lataniu w dobie jego technicznej realizacji oraz lot w sensie kulturowej idei. Narodziny modernizmu zbiegły się z początkami lotnictwa, dlatego też heroiczna postać pilota oraz odważny eksperyment lotu należą do najważniejszych figur nowoczesnej kultury, których literackie i ikonograficzne reprezentacje były wielokrotnie interpretowane. Tradycyjna i nowoczesna wielowymiarowość motywu lotu pozwala jednak nie tylko na wgląd w skrajne uzależnienie współczesnych społeczeństw od nauki i techniki, lecz także w ludzkie marzenia, fantazje, tęsknoty, projekty utopijne, które pojawiają się szczególnie w kontekstach represyjnych, ujawniając niezwykły potencjał rewitalizacyjny. Metafora lotu związana jest z ważnymi problemami egzystencjalnymi: wolnością, transcendencją, (nie)śmiertelnością. Artykułuje marzenie o nieograniczonej mobilności, a także o przemieszczaniu się w określonym kierunku – „w stronę nieba”, wyrażając jednocześnie pragnienie uwolnienia czy wybawienia. Analiza kulturowych obrazów lotu umożliwia wyeksponowanie kontekstów metafizycznych i technicznych oraz aspektów materialnych i uwarunkowań meteorologicznych. Planowany projekt jest próbą stworzenia kompleksowej kulturowej fenomenologii powietrza w celu zbadania emocjonalnych, erotycznych, religijnych, magicznych, utopijnych i politycznych implikacji przestrzeni atmosferycznych. Przedmiotem badań jest kulturowa „atmoscena” marzeń, wyobrażeń i eksperymentów związanych z lataniem od początku XX wieku do czasów współczesnych.

Oprócz imaginacji lotu teksty kultury kreują atmosfery stanowiące przesłankę dla powietrznych eksperymentów lub antycypację ważnych wydarzeń, procesów, transformacji. Atmosfery formowane są przez warunki meteorologiczne oraz konstelacje ludzi i rzeczy, posiadają zatem zarówno wymiar materialny, jak i społeczny, dostarczając materiału dla mikro- i makrosferycznych eksploracji przestrzeni, nastrojów, afektów, relacji oraz ich dynamik. Atmosfera to fenomen totalny, trudny do przedstawienia na płaszczyźnie reprezentacji, ujęcia w słowa czy obrazy – jednak jest sferą która nas otacza, tworząc specyficzną aurę. Dlatego jedną z najważniejszych kategorii analitycznych planowanego studium atmosfer w tekstach kultury jest cielesność ludzkiego doświadczenia. Odnosi się ona do podmiotu postrzegającego i przeżywającego, podkreślając afektywne znaczenie każdego spotkania ze światem jako konfrontacji z różnymi atmosferycznymi wymiarami przestrzeni. Przedmiotem analizy są sytuacje, doznania, emanacje atmosfer, procesy percepcyjne, w pewnym stopniu również aspekty interpersonalne oraz kulturowe, zdeterminowane przez symbole lub konwencje, tworzące doświadczaną wspólnotowo kondycję atmosferyczną.

Koncentrując się wokół kulturowych imaginacji wzbijania się w przestworza projekt poszukuje odpowiedzi na następujące pytania: W jaki sposób nowoczesne teksty kultury inscenizują i re-prezentują prastare marzenie o lataniu?  Jakie koncepcje szczęścia, miłości i wolności leżą u podstaw tych wizji? Jakie konstrukcje przestrzeni i atmosfer stwarzają przesłanki dla eksperymentów lub marzeń o lataniu? Jakie są estetyczne strategie kreowania atmosfer w tekstach literackich i przedstawieniach ikonograficznych?

Metodyka badań: Metodologiczną podstawę planowanych badań stanowi produktywne połączenie teorii kulturoznawczych, nowej fenomenologii oraz tzw. nowej estetyki: badań nad przestrzenią, badań nad emocjami i afektami, a także koncepcji atmosfery, obecności i nastroju, które coraz częściej stają się przedmiotem dyskusji w ramach nauk humanistycznych.

Znaczenie projektu: Projekt stanowi próbę uchwycenia zawartej w tekstach kultury wiedzy o atmosferach. Niewidoczne tło zdarzeń, afektywne zabarwienie przestrzeni, utopijny wymiar eksperymentów powietrznych prowokują do refleksji na temat ludzkiej kondycji bycia-w-świecie, także poza sferą kontrolowanych konstrukcji kulturowych. ‘Atmosferyczne’ interpretacje szerokiego spektrum tekstów kultury naświetlą znaczenie kategorii obecności i atmosfery w badaniach literaturoznawczych i kulturoznawczych, a także powiązania atmosfer z emocjami i innymi zjawiskami społecznymi. Projekt stanowi egzemplifikację wyzwania, jakim dla nauk humanistycznych jest badanie zjawisk wymykających się kulturowej reprezentacji.

Aktualne wyniki realizacji projektu:

Udział w konferencjach naukowych:

  1. 2020 – Invective dynamics of a paradigm shift, Sorbonne Nouvelle Paris, referat: Aero-Logik der Literatur. Eine organotechnische Perspektive.
  2. 2021 – Vögel aus Federn. Verschriftlichungen des Vogels seit 1800, Westfälische Wilhelms-Universität Münster, referat: “Ich Vogel Ohneziel”. Literarische Flugfantasien und ihre atmosphärische Dimension.
  3. 2021 – Atmosphärische und klimatische Topografien. Luftkulturen des 19. und 20. Jahrhunderts, Johannes Kepler Universität Linz, referat: Deutsche Eroberung der Luft. Nationale und atmosphärische Diskurse am Beispiel von Luftschiff-Dichtungen und Zeppelin-Ikonografie.
  4. 2022 – War and Democracy in Austrian History and Culture. 2022 Conference oft he Austrian Studies Association, New Orleans, referat: Zwischen „Flugtraum“ und „Luftmord“. Der österreichische Luftdiskurs im Kontext des Ersten Weltkrieges.
  5. 2023 – Die Welten des Peter Henisch: Wien – Mitteleuropa – Transatlantik, Universität Wien, referat: „Aber du bist ein Seiltänzer, ganz wie ich“. Flug, Levitation und Luftakrobatik als ambivalente Identitätsbilder in Peter Henischs Die kleine Figur meines Vaters.
  6. 2023 – Warsztaty naukowe w Bogocie (Universidad Nacional de Colombia) w ramach programu Germanistische Institutspartnerschaft Bogotá – Bydgoszcz – Bayreuth, referat: Kriegsluft und Friedensluft.

Publikacje:

  1. Atmosphärische Figurationen des Fremden in Teresa Präauers Roman Für der Herrscher aus Übersee, w: Arletta Szmorhun/ Paweł Zimniak (red.): Fremdes zwischen Teilhabe und Distanz. Fluktuationen von (Nicht-)Zugehörigkeiten in Sprache, Literatur und Kultur, Teil 2. Göttingen (Vanderhoeck & Ruprecht) 2021, s. 102-116.
  2. “Ich Vogel Ohneziel”. Literarische Flugfantasien und ihre atmosphärische Dimension, w: Manuel Förderer/ Cristine Huck/ Laura M. Reiling (red..): Vögel aus Federn. Verschriftlichungen des Vogels seit 1800. Berlin (Springer) 2022, s. 43-57.
  3. Zwischen Enge und Weite. Ein Annäherungsversuch an Atmosphären in Uwe Timms Morenga, w: Acta Germanica: German Studies in Africa 50 (2022), s. 12-27.
  4. Love is in the air. Flying lovers in poetry and iconographic representations. W: Philologie im Netz 95 (2023), s. 34-51.
  5. „Chagallisch“. Zur Ästhetik der Luft in lyrischen Texten. W: Colloquia Germanica Stetinensia 32 (2023), s. 155-179.
  6. Atmosphärische Diskurse und affektive Transmissionen am Beispiel von Luftschiff-Dichtungen und Zeppelin-Ikonographie. W: Zeitschrift für Mitteleuropäische Germanistik 9 (2023), s. 71-93.
  7. Aerial Withdrawal. An atmospheric reading of Monika Maron’s Flugasche. W: Orbis Litterarum 00 (2023), s. 1-13.
  8. Vom "Flugtraum" zum "Luftmord": Der österreichische Luftdiskurs im Kontext des Ersten Weltkrieges. W: Journal of Austrian Studies 57, 1 (2024), s. 1-20.
  9. Aero-Logik der Literatur. Eine organotechnische Perspektive. W: Lars Koch/ Sarah Neelsen/ Julia Prager (red.): Literarische Organotechnik. Studien zu einer Diskurs- und Imaginationsgeschichte. Berlin/ Boston: De Gruyter 2024, s. 173-191.

 Pozostałe projekty:

  • Transformationen. Neue Germanistische Perspektiven in Forschung und Lehre (GIP 2013-2015), finansowanie: DAAD, we współpracy z prof. Dagmar von Hoff (Deutsches Institut Johannes Gutenberg-Universität Mainz)
  • Ökonomie und Gender. Künstlerische Reflexionen von Frauen in Österreich von 1968 bis heute (Universität Wien, kierownik projektu: prof. Pia Janke, 2014-2017)
  • Elfriede Jelinek: Werk und Wirkung. Annotierte Bibliographie (Universität Wien, kierownik projektu: prof. Pia Janke, 2011-2014) 
  • Formy reprezentacji miłości w literaturze i kulturze niemieckiej